Dlaczego warto odwiedzić Kampinoski Park Narodowy?

Ten przewodnik jest efektem mojego kilkuletniego zainteresowania Kampinoskim Parkiem Narodowym. Podzieliłem go na kilka sekcji, które pozwolą Wam nie tylko odkryć ciekawe miejsca w Kampinosie, ale też pomogą zrozumieć czym jest Kampinos. Startujemy!

Kampinoski Park Narodowy. Na czym polega jego fenomen?

Kampinoski Park Narodowy jest znany z dużej ilości szlaków pieszych i tras rowerowych, ale czy tak właściwie różni się czymś więcej niż tylko wielkością od innych, podobnych polskich lasów? O, tak! Zdecydowanie.

Do wyjątkowych walorów Kampinoskiego Parku Narodowego należy zaliczyć wyjątkowe ukształtowanie terenu oraz mnogość rezerwatów przyrody o rozmaitym charakterze. Jeśli dodamy do tego nieskończoną wręcz ilość uroczysk (miejsc odludnych, tajemnych, o wyjątkowych walorach przyrodniczych lub krajobrazowych) oraz wiekowe drzewa, na które można natknąć się na każdym kroku wychodzi na to, że w kwestii przyrody Kampinoski Park Narodowy nie ma w tej części Polski konkurenta.

W dolinie pradawnej Wisły

Skąd charakterystyczne ukształtowanie terenu w Kampinoskim Parku Narodowym? Kiedyś, cały teren Kampinosu znajdował się pod wodami… Wisły. Rzeka w najszerszym miejscu liczyła nawet 18 km. Wydmy, największa osobliwość parku, to nic innego jak pozostałości po ogromnych, rzecznych wyspach. Natomiast miejsca, w których mamy bagna i torfowiska – tędy płynął nurt Wisły.

Kiedy dowiedziałem się, że Kampinos położony jest w korycie pradawnej Wisły, zacząłem postrzegać go zupełnie inaczej.

W Kampinoskim Parku Narodowym zobaczymy zarówno gęsty, bogaty las o puszczańskim charakterze (np. rezerwat „Sieraków”, rez. „Granica”), ogromne, bogate w ciekawe gatunki przestrzenie otwarte (np. Łąki Zaborowskie, Olszowieckie Błoto), jak i bagniska i torfowiska, które uwielbiają łosie (rez. Żurawiowe, Grabowy Grunt)

Droga w kierunku rezerwatu „Sieraków”

Fenomenem Kampinoskiego Parku Narodowego jest również brak miejsc-symboli, które skupiałyby wokół siebie przygniatającą ilość turystów.

Nie ma tu takich kłopotów z przeludnieniem jak nad Morskim Okiem w Tatrzańskim Parku Narodowym, albo na Połoninie Wetlińskiej, w przypadku Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Olbrzymim atutem Kampinosu jest równorzędność jego atrakcji i pięknych miejsc. W połączeniu z ogromnym terenem jaki zajmuje Park, daje to pewność znalezienia spokojnego i pięknego miejsca na odpoczynek w ciszy i spokoju.

Kampinoski Park Narodowy – historia

Kampinoski Park Narodowy powstał w 1959r. i objął swoim zasięgiem dawną Puszczę Kampinoską. Park ma za zadanie chronić kompleks wydm śródlądowych, torfowiska niskie, fragmenty lasu naturalnego oraz całą jego faunę i florę.

Pomysł powołania Kampinoskiego Parku Narodowego pojawił się w 1906r. Pierwsze rezerwaty przyrody na terenie dzisiejszego KPN powstały w 1936 i 1937 roku dzięki staraniom prof. Jadwigi i Romana Kobendzów. Były to rezerwaty „Granica” i „Sieraków”. Cały czas istnieją.

Kampinoski Park Narodowy – informacje

Co trzeba wiedzieć wybierając się do Kampinoskiego Parku Narodowego? Z rzeczy organizacyjnych na pewno warto pamiętać, że siedziba KPN znajduje się w Izabelinie, ul. Tetmajera 38.

Tutaj możecie kupić mapy i publikacje o Kampinosie oraz obejrzeć wystawę dotyczącą walorów Parku. Bardzo polecam mapę parku wydawnictwa Compass oraz, jeśli chcecie poznać Kampinos od podszewki, przewodnik Lechosława Herza „Puszcza Kampinoska” wyd. Rewasz. Choć on akurat niekoniecznie musi być dostępny na miejscu.

Wiosna to chyba najlepsza pora na odwiedzenie KPN. W parku szaleją wtedy m.in. kaczeńce

Zaraz obok siedziby Parku działa Gospoda Kampinówka. Bardzo dobre miejsce na posiłek. Zaraz przy siedzibie parku jest też plac zabaw i polana rekreacyjna z wiatami turystycznymi.

Czy do Kampinoskiego Parku Narodowego trzeba kupić bilet?

Nie. Wstęp do Kampinosu jest bezpłatny.

Kampinoski Park Narodowy. Parkingi

Ważna informacja dla zmotoryzowanych. W Parku i jego otulinie jest wiele oznakowanych parkingów. Znajdują się one najczęściej na początku szlaków i turystycznych węzłów, przy atrakcjach i są świetnymi miejscami na rozpoczęcie wycieczki.

Mapa parkingów w Kampinoskim Parku Narodowym

Mapę parkingów przy Kampinoskim Parku Narodowym znajdziecie na końcu wpisu. Są zaznaczone na jednej mapie z atrakcjami i ciekawymi miejscami Kampinoskiego Parku Narodowego opisanymi w tym przewodniku.

Kampinoski Park Narodowy – ciekawostki

Zanim przejdziemy do szlaków Kampinosu kilka ciekawych informacji, które mogą narobić Wam apetytu na wycieczkę do parku:

• najczęściej występującym typem lasu w KPN jest bór sosnowy. Najpiękniejsze okazy sosen mają ponad 230 lat
• Kampinos ma uważany za najlepiej zachowany w Europie kompleks wydm śródlądowych
• W KPN występuje 66 gatunków drzew i 57 gatunków krzewów
• wielką osobliwością Parku jest chamedafne północna – roślina występująca głównie za kręgiem polarnym. W KPN rośnie w dwóch miejscach
• endemicznym gatunkiem rosnącym w KPN jest brzoza czarna
• podczas wycieczki można spotkać m.in. łosie, rysie, wilki, gniewosza plamistego
• zakłada się, że w Kampinosie żyje ponad 16 tys. gatunków zwierząt
• na terenie KPN znajdują się 22 rezerwaty przyrody
• Kampinoski Park Narodowy jest drugim największym w Polsce (po Biebrzańskim)
• lasy powyżej 100 lat stanowią 15% drzewostanu parku
• Kampinoski Park Narodowy ze wszystkich stron jest otoczony rzekami: od północy i wschodu Wisłą, od południa Utratą a od zachodu Bzurą

Kampinoski Park Narodowy. Szlaki turystyczne

Kampinos jest poprzecinany gęstą siecią szlaków turystycznych. Mamy do dyspozycji wiele oznakowanych tras pieszych i rowerowych jak i ścieżek bez żadnych oznaczeń, które często mogą spełnić rolę łącznika między jednym szlakiem a drugim. Daje to niesamowitą wręcz możliwość eksploracji i docierania do rozmaitych zakątków Parku.

Zaproponuję kilka szlaków, które podczas moich wędrówek bardzo przypadły mi do gustu i które pokazują walory Kampinosu w pełnej okazałości.

Ale zanim do tego dojdziemy rzućcie okiem na wszystkie oznakowane szlaki rowerowe i piesze przechodzące przez Park.

Kampinos – trasy i szlaki rowerowe

Przez Kampinoski Park Narodowy przebiega jeden oznaczony szlak rowerowy. Jest to szlak oznaczony kolorem zielonym i prowadzi dookoła Parku. Liczy 144 km. Nazywa się Kampinoski Szlak Rowerowy.

Mało?

To prawda. Natomiast prawie wszystkie szlaki piesze, ścieżki dydaktyczne oraz trakty prowadzące przez Kampinoski Park Narodowy również nadają się na rower i znaczna część turystów układa trasy na własną rękę łącząc pozostałe możliwości Parku.

Zatem jeśli chcecie pojeździć po Kampinosie rowerem, nie będzie z tym najmniejszego problemu, nawet jeśli nie zdecydujecie się na Kampinoski Szlak Rowerowy. Bardzo często, obok ścieżek dla spacerowiczów, są wyjeżdżone ścieżki rowerowe, którymi jeździ się wygodnie.

Pamiętajcie jednak, że Kampinos jest bardzo piaszczysty i nie każda ścieżka będzie idealna na rower.

Kampinos – trasy i szlaki piesze

Dużo więcej mamy szlaków pieszych. Oto lista oficjalnych szlaków pieszych wytyczonych przez Kampinoski Park Narodowy:

• Szlak czerwony Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej – dystans 55,8 km,
• Szlak zielony Południowy Szlak Leśny – dystans 56,1 km,
• Szlak zielony Północny Szlak Krawędziowy – dystans 41,0 km,
• Szlak niebieski Północny Szlak Leśny im. Teofila Lenartowicza – dystans 39,6 km,
• Szlak niebieski Południowy Szlak Krawędziowy – dystans 9,8 km,
• Szlak żółty im. Powstańców Warszawskich – dystans 19,5 km,
• Szlak żółty im. Aleksandra Janowskiego – dystans 21 km,
• Szlak żółty im. Zygmunta Padlewskiego – dystans 16,3 km,

Szlaki piesze w Kampinoskim Parku Narodowym stanowią też ścieżki dydaktyczne. Najczęściej liczą one zaledwie kilka kilometrów. Są doskonałymi trasami nie tylko dla dorosłych, ale również na spacer z dziećmi.

Ścieżki dydaktyczne w Kampinoskim Parku Narodowym

Do wyboru jest też szereg atrakcyjnych ścieżek dydaktycznych:

• Ścieżka „Doliną Roztoki” – dystans 1,5 km. Start: Roztoka
• Ścieżka „Skrajem Puszczy” – dystans 4 km. Start: Granica
• Ścieżka „Przez Wilczą Górę” – dystans 2,5 km. Start: Wilcze Tułowskie
• Ścieżka „Wokół Palmir” – dystans 1,7 km. Start: Palmiry-cmentarz
• Ścieżka „Do leśnego ośrodka botanicznego” – dystans 2 km. Start: Izabelin
• Ścieżka „Wokół Opalenia” – dystans 4 km. Start: polana turystyczna „Opaleń”
• Ścieżka „Wokół Bieli” – dystans 3,4 km. Start: Chorągwiana Szkoła ZHP
• Ścieżka „Do Karczmiska” – dystans 2,8 km. Start: Truskaw – parking

Kampinoski Szlak Narodowy. Który szlak wybrać?

Oprócz wyboru jednej z powyższych opcji, kombinacji tras w KPN można wymyślić setki.

Polecam Wam moje ulubione trasy i szlaki piesze Kampinoskiego Parku Narodowego. Każda z nich ma w sobie coś specjalnego. Pokazuje to, z czego Kampinoski Park Narodowy słynie. Jego największe walory.

Rozstaj dróg przy rezerwacie „Biela”

Na końcu wpisu znajdziecie jeszcze rozdział o innych ciekawych miejscach Kampinosu. Tam zamieściłem wyjątkowe lokalizacje, poza wymienionymi szlakami.

To co? Ruszamy na szlak? Chyba najwyższa pora!

Ścieżka dydaktyczna „Wokół Opalenia”

Wejście do KPN i na ścieżkę „Wokół Opalenia”

Na ścieżkę dydaktyczną „Wokół Opalenia” wchodzi się z parkingu w Wólce Węglowej, który znajduje się na końcu ul. Rękopis. Szlak można pokonać zarówno pieszo jak i rowerowo, choć uważam, że lepiej zrobić to pieszo.

Ścieżka liczy sobie 4 km. Na tej trasie możemy poczuć jak pomimo swojej „nizinności” różnorodny i ciekawy jest Kampinoski Park Narodowy. Idąc „Wokół Opalenia” miniemy zarówno sosnowy bór, jeziorko Opaleń, podmokłe lasy olchowe, „Motylowe Łąki” (Marcin i Ania Nowakowie powinni zajrzeć), jak i wydmowy fragment z ogromnymi mrowiskami.

Trasa ma również historyczny akcent. Już na początku szlaku natykamy się na kamień upamiętniający żołnierzy Armii Krajowej.

Trasa kończy się na polanie „Opaleń”, która jest świetnym miejscem na piknik. Znajduje się tu kilka turystycznych wiat oraz miejsca na ogniska.

Długość trasy: 4 km

Czas przejścia: ok. 1 godz.

Trasa dookoła Łużowej Góry

Czarne brzozy to gatunek endemiczny tzn. jest unikatowy dla danego regionu

3 kilometry dalej na północ, zapuszczając się w odmęty puszczy z parkingu w Dąbrowie Leśnej (skrzyżowanie ulic Kampinoskiej i Wiślanej) można przejść bardzo ciekawą trasę prowadzącą dookoła Łużowej Góry (101 m n.p.m.). Drugiego najwyższego wzniesienia w Kampinoskim Parku Narodowym.

Łużowa Góra to nic innego jak sporych rozmiarów wydma.

Trasa prowadzi z parkingu czarnym szlakiem w kierunku zachodnim. Po niedługim czasie docieramy do ruiny Atomowej Kwatery Dowodzenia i kładki, po której przechodzimy po wydmie. Ważne jest, żeby z niej nie schodzić. Na końcu kładki czeka na nas wspaniały widok i niewielkie stanowisko kocanek piaskowych. Takich żółtych kwiatków, których kwiaty wyglądają jak kuleczki. Kwitną od lipca do października.

Idąc dalej za czarnymi oznaczeniami mijamy miejsce straceń, pojawiają się też czarne brzozy. Poszycie robi się gęste od wrzosów. Docieramy do Kamienia Ułanów Jazłowieckich i przy wiacie turystycznej skręcamy w lewo. Dalej idziemy szlakiem żółtym, który przy charakterystycznej sośnie kandelabrowej zamieniamy na niebieski. Wędrujemy nim aż do końca i tak jesteśmy znów w punkcie wyjścia.

Mapa trasy dookoła Łużowej Góry

Ścieżka dydaktyczna „Do Karczmiska”

Kokorycza pusta, dzwonecznik wonny, czartawa pospolita, listera jajowata, wielkie jałowce królewskie – wyjątkowa roślinność czeka na trasie prowadzącej wzdłuż rezerwatu „Cyganka”.

Kładki, kładki, kładki!

Pewnie wiele Wam te nazwy nie mówią, no może oprócz jałowca, z którego owoców robi się gin, ale w tym momencie nie przejmujcie się. Jeśli jednak uda Wam się podczas spaceru napotkać rzadki gatunek rośliny, możecie sobie pogratulować! Właśnie odkryliście jeden z unikalnych skarbów Kampinosu!

Wielkie jałowce. Widok z kładki

Szlak wychodzi z parkingu na końcu miejscowości Truskaw, która jest najstarszą miejscowością w głębi Puszczy Kampinoskiej. Najbardziej widokowy fragment trasy zaczyna się kiedy wchodzimy na kładki prowadzące przez teren okresowych rozlewisk. Warto wybrać tę ścieżkę również ze względu na stare drzewa i urokliwe uroczyska Niepust i Paśniki.

Okolica Ćwikowej Góry

Trasę można przedłużyć przez Ćwikową Górę do Długiego Bagna i cmentarza Palmiry, by wrócić do parkingu w Truskawiu mijając Pomnik Jerzyków i Pociechę.

Mapa przedłużonego szlaku „Do Karczmiska”

Na mapie przedłużony wariant spaceru wygląda tak:

Ścieżka dydaktyczna „Wokół Palmir”

Teren Kampinosu jest bardzo mocno związany z historią wojen i powstań. Oprócz podziwiana przyrody ważnym celem wycieczek do KPN-u są również miejsca związane z wydarzeniami przeszłości.

Najbardziej wymownym miejscem odnoszącym się do historii Polski na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego jest cmentarz Palmiry. W latach 1939-1941 Niemcy rozstrzeliwali w Palmirach ludność cywilną Warszawy. Na cmentarzu w Palmirach pochowanych jest ponad 2000 osób. Przy cmentarzu funkcjonuje muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry.

Cmentarz w Palmirach

Dookoła cmentarza i przyległości prowadzi krótka ścieżka dydaktyczna.

Będąc w Palmirach warto wybrać się nad znajdujące się tuż obok Długie Bagno. Podręcznikowy przykład torfowiska. Bardzo malownicze miejsce.

Krajobraz Długiego Bagna. Podmokła twarz Kampinoskiego Parku Narodowego

Zamczysko i rezerwat „Karpaty”

Fantastyczny odcinek, na którym historia miesza się z wręcz górzystym fragmentem Kampinosu.

Można wystartować z ośrodka szkoleniowego strażaków (dobry dojazd samochodem i bliżej) albo od sosny Powstańców. Ja wybrałem pierwszy wariant. Trasa do pierwszego punktu programu tj. XI-wiecznego grodziska wiedzie pięknym, gęstym lasem. Po 15 min jesteśmy na miejscu. Na grodzisko prowadzi kładka. Obserwujemy stare fortyfikacje i niesamowite, kilkusetletnie drzewa.

Gołym okiem widać, że jest to obszar ochrony ścisłej. Las pozostawiony sam sobie.

Dalej idziemy czerwonym szlakiem. Wchodzimy na szczyt wydmy i wędrujemy 1,5 km racząc się niemalże górskimi widokami. Po lewej przestrzeń sosnowego boru, po prawej starutkie, potężne dęby i podmokłości w oddali. To miejsce, w którym Kampinoski Park Narodowy naprawdę zaskakuje.

Docieramy do rezerwatu „Karpaty”, gdzie roślinność jest jeszcze bardziej gęsta. Z tego miejsca można kontynuować trasę szlakiem niebieskim do Leszna, czerwonym do Roztoki, albo wrócić na parking i pojechać do Granicy.

Wariant trasy spod sosny Powstańców 1863 r.

Ścieżka dydaktyczna „Skrajem Puszczy”

Żeby wejść na ścieżkę „Skrajem Puszczy” musimy dotrzeć do miejscowości Granica. To takie małe centrum Kampinoskiego Parku Narodowego. Na małej przestrzeni znajduje się tu wiele interesujących obiektów.

Wychodzimy z parkingu. Aleją starodrzewia dochodzimy do wieży widokowej, z której rozciąga się widok na Olszowieckie Błota. To torfowisko niskie z bardzo cenną roślinnością łąkową. Szczególnie malowniczo wygląda rankiem, albo pod wieczór.

Ścieżka dalej prowadzi przez „Aleję Trzeciego Tysiąclecia”, park etnograficzny, aż dochodzimy do czoła rezerwatu „Granica”. Przypominam – to najstarszy rezerwat na terenie KPN, założony jeszcze w 1936 roku!

Sama miejscowość Granica słynie z pięknych budynków w stylu narodowym wybudowanych w Międzywojniu. Mieszczą siedzibę nadleśnictwa Kampinos. Obecnie (lipiec 2020) w remoncie. Normalnie działa tu również Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny im. Kobenzów. Do zwiedzenia przyrodniczo-etnograficzna ekspozycja.

Ścieżka wzdłuż rezerwatu ma też historyczne akcenty

Od Granicy i tej ścieżki dydaktycznej wielu turystów rozpoczyna swoją przygodę z Kampinoskim Parkiem Narodowym.

Szlak im. Aleksandra Janowskiego

Po krótszych i fragmentarycznych spotkaniach z przyrodą Kampinoskiego Parku Narodowego przyszła pora na dłuższe spotkanie. Wybrałem się na pieszy szlak im. Aleksandra Janowskiego oznaczony kolorem żółtym. Prowadzi on trasą pierwszej nizinnej wycieczki zorganizowanej przez PTTK w 1907 roku.

Powykręcane sosny kręcą się po pierwszej części szlaku

Szlak liczy sobie ok. 21 km i w trybie sportowym można go przejść w 4 godz. Polecam jednak zaplanować 6-7 godzin, bo jest niezwykle ciekawy i bez dłuższych postojów w ciekawych i pięknych miejscach oraz odbić w interesujące boczne ścieżki można zmarnować potencjał wędrówki.

Na rozstaju

Przejście szlaku jest genialnym pomysłem na jednodniową wycieczkę, w czasie której można poznać przekrojowo to, co najlepszego oferuje Kampinoski Park Narodowy. Trasa prowadzi przez wszystkie strefy puszczańskie, czyli wydmy, bagna, tarasy zalewowe i wysokie.

Pierwsza część szlaku prowadzi przez porośnięte lasami wydmy. Na tym odcinku mijamy dwa rezerwaty „Czarna Woda” oraz „Rybitew”.

Po kilku kilometrach czeka nas spotkanie z rezerwatem „Wilków” i okolicą. Warto rozejrzeć się tu bardziej dokładnie, gdyż w tej okolicy można oglądać jeden z najpiękniejszych borów sosnowych w całej puszczy. Tak będzie aż do rezerwatu „Biela”, gdzie krajobraz sosnowy przechodzi w torfowisko. To fragment szlaku, który zachwyca przyrodą i krajobrazem właściwie na każdym kroku.

Rezerwat „Biela”

Dalej dochodzimy do Starej Dąbrowej, gdzie na wydmach czekają piękne sosny kandelabrowe a przy ośrodku Szkolenia Wolontatiuszy pomnikowy kamień upamiętniający pierwszą nizinną wycieczkę PTTK z 1907 roku.

Sosny kandelabrowe na wydmie przed Starą Dąbrową

Kamień upamiętniający pierwszą nizinną wycieczkę PTTK

Później idziemy szutrową szosą przez olbrzymią, imponującą łąkę (Bubry) aż dochodzimy do rezerwatu „Żurawiowe”. Najpiękniejszy teren bagienno-torfowy na całym szlaku.

Droga na rezerwat „Żurawiowe”. Najbardziej przestrzenny fragment szlaku

Ostatni odcinek trasy z Łubiec do Leszna wiedzie dawnym Traktem Napoleońskim. Mijamy wsie, pola uprawne, dawną zimową bazę polskich cyrków i już jesteśmy w Lesznie.

Mapa szlaku im. Aleksandra Janowskiego

Kampinoski Park Narodowy. Co jeszcze warto zobaczyć?

Te wszystkie szlaki rowerowe i piesze w Kampinoskim Parku Narodowym mogę śmiało polecić. Oprócz tego zachęcam jeszcze do odwiedzenia kilku innych pięknych miejsc w KPN, które nie znalazły się na żadnej z powyższych tras a zdecydowanie są warte uwagi.

Sosna Królowej Bony

Kampinos słynie z wielkich i starych drzew. W parku jest ich całe mnóstwo i warto podążać ich tropem.

Wiele osób za najpiękniejszą sosnę Kampinosu uważa Sosnę Królowej Bony. Rośnie na obrzeżach rezerwatu „Nart”, między Józefowem a drogą do Zamczyska. Jest przy samej drodze i trudno jej nie dostrzec. Drzewo ma ponad 3 m obwodu.

300-letni grab i rezerwat „Nart”

Kilkaset metrów na południe, również na obrzeżu rezerwatu „Nart” rośnie najstarszy w puszczy, ponad 300-letni grab. Do niedawna były tu jeszcze dwa graby. Ten drugi niestety niedawno przewrócił się.

W rezerwacie „Nart” rośnie najstarszy w Kampinosie, ponad 200-letni drzewostan sosny. Wystarczy rzut oka na rezerwat, nawet z drogi, żeby dostrzec jak naturalny charakter zachowało to miejsce.

Sosna Powstańców 1863 r.

Nieco bardziej na północ można zobaczyć martwą już tzw. sosnę Powstańców, która pełni rolę historycznego pomnika. Wg. przekazów historycznych na jej konarach wieszano powstańców styczniowych.

Kościół św. Rocha w Lipkowie

A co jeśli chodzi o zabytki? W samym parku narodowym nie ma ich zbyt wiele, ale kilka obiektów da się wyłuskać. Ja zatrzymałem się przy kościele św. Rocha w Lipkowie zbudowanym ponad 230 lat temu. Uwagę przyciąga również klasycystyczny dworek znajdujący się tuż obok. Od zabudowań wychodzi piękny park z polaną turystyczną oraz ścieżka dydaktyczna „Do Lipkowskiej Wody”.

Kampinoski Park Narodowy – mapa ciekawych miejsc

Na koniec zostawiam Wam mapkę z zaznaczonymi atrakcjami i szlakami, o których pisałem w przewodniku i parkingami Kampinoskiego Parku Narodowego. By planowało się lepiej!

Jeśli macie pytania odnośnie Kampinoskiego Parku Narodowego albo chcecie podzielić się własnymi wrażeniami – komentarze do Waszej dyspozycji!