Wielkopolska jakiej nie znacie. 16 miejsc z niedocenianym motywem przewodnim

To już moja druga podróż do Wielkopolski związana z architekturą drewnianą. W ubiegłym roku przejechałem rowerem Wielkopolski Szlak Wiatraczny. Wielkopolska była kiedyś, o dziwo!, największym wiatracznym zagłębiem w Polsce. W krajobrazie Wielkopolski wciąż tkwi wiele charakterystycznych wiatraków koźlaków. Więcej o wiatrakach poczytacie tutaj. Można zostawić na później:

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Atrakcje niedaleko Poznania. Kategoria: architektura drewniana

Teraz odwiedziłem Wielkopolskę żeby poznać temat drewnianej architektury szerzej. Przez tydzień podróżowałem po regionie w poszukiwaniu najciekawszych drewnianych zabytków.

I było lepiej, niż się spodziewałem. Zobaczyłem drewniane, ciekawe miejsca w Wielkopolsce i atrakcje blisko Poznania, w których można się zakochać dosłownie od pierwszego wejrzenia. Drewniane zabytki tworzą niesamowity klimat a ich różnorodność jest zaskakująca.

Ruszajmy w podróż po ciekawych miejscach w Wielkopolsce. Odwiedźmy też atrakcje blisko Poznania.

Atrakcje w okolicy Poznania. Szlak Drewnianych Kościołów Puszczy Zielonki

Zaczynamy od zabytkowych kościołów. W całej Wielkopolsce znajduje się aż 230 zabytkowych, drewnianych kościołów. 12 z nich zostało połączonych szlakiem wokół Puszczy Zielonki. Jeśli chodzi o ciekawe miejsca w Wielkopolsce i atrakcje blisko Poznania – trzeba uwzględnić drewnianą architekturę. Puszczę Zielonkę poznaniacy mają na wyciągnięcie ręki. Szlak drewnianych kościołów Puszczy Zielonki to pierwszy szlak drewnianych zabytków jaki został wytyczony w Wielkopolsce.

Prawie wszystkie parafie szlaku zostały założone już w średniowieczu! Kościoły, które zobaczycie są nieco późniejsze. Każdy z nich ma w sobie jakiś wyróżniający element, smaczek. Odwiedziłem połowę obiektów na szlaku. Proszę bardzo, przed Wami moja szczęśliwa szóstka kościołów drewnianych Puszczy Zielonki.

Odwiedzając dwór w Koszutach spełniłem wreszcie swoje małe „drewniane marzenie”. Ten obiekt jest po prostu przewspaniały. Wizualnie, architektonicznie, historycznie… Jak się okazało ma też wspaniałych gospodarzy. I pełno tajemniczych skryjd oraz zakamarków, które tylko podbijają jego niepodrabialny klimat.

Ale od początku.

Dwór w Koszutach, który zbudował… nie do końca wiadomo kto. Prawdopodobnie wzniesiono go dla Józefa Zabłockiego, który w swojej karierze pełnił wiele funkcji administracyjnych w Poznaniu. To był rok 1760. Dwór ma więc 260 lat. I trzecia z istotnych, podstawowych informacji – jest barokowy.

I oczywiście jest drewniany! Modrzewiowy. Konstrukcja dworu jest szachulcowa. Później dwór został otynkowany, dlatego widać tylko część drewnianych elementów.

Z zewnątrz po prostu nie idzie się na niego napatrzeć. Alkierze z pokrytymi gontem hełmami, ganek porośnięty bluszczem, od tyłu natomiast łuk salonu wychodzący poza linię elewacji – to jest istna masakra!

Dwór w Koszutach piękni się w porannym słońcu

A wewnątrz? Zwiedzanie wnętrz dworu w Koszutach to podróż przez przełom XIX i XX wieku. Wyposażenie kolejnych pomieszczeń przedstawia życie ziemiańskiego dworu w czasach zaborów. Ekspozycja jest kapitalna. Wygląda tak, jakby gospodarze wyszli na chwilę i zaraz mieli nakryć nas na buszowaniu po szufladach sypialni.

Z dworskich pomieszczeń mnie najbardziej do gustu przypadły sala jadalna (i to wcale nie dlatego, że byłem jeszcze przed obiadem) i pokój pana ze świetną biblioteczką i zmyślną szafką na broń. W zwiedzaniu dworu towarzyszy muzyka Chopina. Dwór otacza piękny park. Najstarsze drzewa w parku liczą sobie ponad 200 lat.

Spojrzenie z salonu w stronę pokoju jadalnego. A Chopin gra i gra!

Jest jeszcze jedna rzecz, która czyni dwór w Koszutach wyjątkowym. Na początku XX wieku, kiedy wielu Polaków myślało o odzyskaniu niepodległości do dworu dobudowano alkierze frontowe. Alkierze, czyli narożniki (w których mieszczą się dodatkowe pomieszczenia). Co w tym nadzwyczajnego? Alkierze dobudowano w stylu barokowym, mimo że na początku poprzedniego stulecia był to styl już dawno niepraktykowany. W ten sposób nawiązano do architektonicznych tradycji z czasów I Rzeczpospolitej. Czyli z okresu, kiedy zbudowano dwór. O takiej kontynuacji w polskim budownictwie marzyło wielu działaczy niepodległościowych. Styl dobudowanych alkierzy to pewnego rodzaju pomost pomiędzy tradycją architektoniczną Polski przed rozbiorami a Polską u progu odzyskania wolności. To przekłada się na niepowtarzalność dworu w skali Polski.

Dwór w Koszutach to z pewnością jedno z najpiękniejszych miejsc w Wielkopolsce. Ciężko uwierzyć, że jest tak mało rozpoznawalne. Jeśli będę miał okazję tu wrócić zaplanuję przyjazd tak, żeby w Koszutach spędzić przynajmniej pół dnia.

Etymologiczna ciekawostka: Koszuty to inaczej jelenie. Także podczas spaceru po dworskim parku rozglądajcie się uważnie!

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Pałac myśliwski Radziwiłłów w Antoninie

Dopiero napisałem, że dwór w Koszutach to unikat w skali Polski… i już muszę się powtórzyć. Ale to chyba powinno Was tylko ucieszyć!

Wystarczy spojrzeć na pałac w Antoninie, a jego nietypowość od razu rzuca się w oczy. Został zbudowany na planie krzyża greckiego. Takiego schematu używano przede wszystkim przy wznoszeniu budynków sakralnych w Bizancjum, czasach romańskich i renesansie.

Na pomysł budowy pałacu w taki sposób wpadł Karl Schinkel – niemiecki architekt tworzący głównie w stylu klasycystycznym. Pomysł Schinkla zrealizował Antoni Henryk Radziwiłł. Ówczesny namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

I tak powstał pałac myśliwski Radziwiłłów w Antoninie. Rezydencja wypoczynkowa książąt, która ma wiele wspólnego nie tylko z myślistwem, ale i muzyką.

Najpierw dwa razy dookoła a potem do środka!

Oba te wątki mocno przeplatają się ze sobą. Zaryzykuję stwierdzenie, że w żadnym innym pałacu myśliwskim w Polsce nie ma takiej ekspozycji trofeów jak tutaj. W olbrzymiej, okrągłej, trzykondygnacyjnej sali wisi kilkadziesiąt jelenich głów. Martwy wzrok jeleniowatych dociera w najciemniejsze zakamarki pałacu. Mimo że nie jestem zwolennikiem polowań zamarłem z wrażenia po wejściu do środka. Osią sali jest wysoka kolumna dorycka, w której urządzono dwa paleniska.

Naszpikowana trofeami dorycka kolumna w sali głównej

Muzyka? Antoni Henryk Radziwiłł był miłośnikiem muzyki klasycznej. Ale nie takim pierwszym lepszym. Dużo komponował. Utwory dedykowali mu Beethoven i Mendelssohn. Dwukrotnie gościem pałacu w Antoninie był Chopin. Jego „kącik” możecie obejrzeć na parterze.

Dwór to nie tylko muzealne wnętrza, ale też hotel i restauracja. Także jeśli macie ochotę na niezapomniany nocleg, albo kaczkę babci Luizy – droga wolna!

Ciekawostka: Kolor Pałacu w Antoninie to tzw. żółć cesarska.

Atrakcje blisko Poznania. Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach.

Wiecie jakie skanseny lubię najbardziej? Te, które odwzorowują oryginalny układ wsi. Wchodzi się do nich jak do XIX-wiecznej wioseczki. No, może z tą różnicą, że błoto nie jest po kolana.

I tak właśnie jest w Dziekanowicach.

Przekraczacie bramę muzeum i od razu jesteście w środku dawnej wsi. Miejsce to całkiem bliskie okolice Poznania.

Przed Wami ogromny plac otoczony wierzbami, czyli nawsie. Tutaj toczyło się życie wsi. Tędy przechodziły drogi. Do nawsia przylegają zagrody, w których urządzone są ekspozycje prezentujące wystrój domów mieszkańców o różnym statusie społecznym. Polecam zacząć zwiedzanie od zagród z Wolicy i Dobrca. Od razu łykniecie te różnice. W domu sołtysa zapytajcie o urządzenie do robienia lewatywy!

Nie brakuje też klasycznych widoczków barwnych kwietników i malowanych okiennic

Dalej na pewno warto zajrzeć do pięknego budynku podcieniowej karczmy. Na mapie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego to nr 7. Jeśli obejdziecie go dokładnie powinniście odszukać XIX-wieczny McDrive. Spora niespodzianka! We wnętrzu karczmy wrażenie robi piec do wypieku chleba.

Podcieniowa karczma jest kapitalna!

Dobrym wyborem będzie też zajrzenie do kościoła, który stoi po sąsiedzku. Co prawda w rzeczywistości sąsiedztwo karczmy i kościoła z wiadomych względów było mało prawdopodobne, ale to szkopuł. Kościół został przeniesiony do skansenu z Wartkowic. We wnętrzu polecam skupić się na dwóch elementach. Monochromii w prezbiterium i drewnianej kolumnie z rzeźbą Nepomucena.

Zaraz za kościołem po prawej kryje się zagroda chazacka z Zielonej Wsi. Chazacy byli śląskimi osadnikami na terenie Wielkopolski. Wybrali okolice Rawicza. Wyróżniała ich np. osobliwa gwara. Hazacy mazurzyli. Brzmi oryginalnie, czyż nie?

Na pewno trzeba zajrzeć też do zagrody olenderskiej z Nowego Tomyśla, przy  któeej znajduje się wszystko co potrzebne do uprawy i magazynowania chmielu. Piwosze powinni być ukontentowani! Olędrzy to z kolei osadnicy z Fryzji i Niderlandów. Nie brakowało ich na terenie dzisiejszej Wielkopolski.

Na deser warto zostawić kaplicę z Otłoczyna i zrekonstruowany dwór ze Studzieńca.

Dwór ze Studzieńca i elegancka kuchnia

Mi udało się jeszcze obejrzeć wystawę „Nie-zabawki” Piotra Rogalińskiego w budynku szkoły. Drewniane rzeźby opowiadają o trudach ludzkiego życia. Majstersztyk!

Drewniany kondukt żałobny

Atrakcje blisko Poznania. Centrum Edukacji Regionalnej i Przyrodniczej w Mniszkach

Buszując po Wielkopolsce śladem drewnianych zabytków zajrzałem też do kilku miejsc związanych z drewnem w trochę inny sposób. To były dalsze lub bliższe okolice Poznania.

Centrum Edukacji Regionalnej i Przyrodniczej w Mniszkach opowiada o ginących zawodach. W ośrodku można zajrzeć do dwudziestu warsztatów odwzorowujących pracownie rzemieślników, którzy, mówiąc nieładnie, są na wyginięciu.

I tak mamy pracownie garncarza, kuźnię, starą pralnię, punkt naprawy RTV, sklep z płytami, ale i kilka odniesień do drewna, w tym bednarza, szewca czy wikliniarza.

Większość ekspozycji jest interaktywna. Można samemu spróbować sił u szewca, wprawić w ruch zabytkową pralkę albo w starej klasie opisać swoje wrażenia z pobytu przy użyciu pióra i atramentu. Co więcej można też zmajstrować coś dla siebie na pamiątkę. Z Centrum Edukacji Regionalnej i Przyrodniczej w Mniszkach przywiozłem sobie własnoręcznie zrobioną ryczkę, czyli stołeczek do dojenia krów (nazwa od krowiego ryku?) i wiklinową dorożkę.

A to wszystko w ładnym dawnym budynku gospodarskim!

Takie muzea, gdzie można spróbować zrobić coś samemu cenię bardzo. A w kontekście zawodów ginących już szczególnie. To choć trochę pomaga nam dostrzec jak ciężka była praca wielu rzemieślników przed epoką automatyzacji i mechanizacji, ale też jak wysoka była jakość wytwarzanych produktów. Zarówno jedno jak i drugie już za nami.

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu

Kto z Was choć raz nie trzymał w ręku wiklinowego kosza? Albo nigdy w życiu nie spróbował piwa? Ano właśnie. Zarówno wiklina jak i chmiel mają swoją muzealną bazę w Nowym Tomyślu. Jedyną taką w Polsce.

Choć zdecydowanie bardziej jest to muzeum poświęcone wiklinie. I znowu – jeśli wydaje Wam się, że wiklina to surowiec, z którego można zrobić tylko koszyk na grzybobranie to macie doskonałą okazję, żeby odkryć prawdziwy świat możliwości wikliny i plecionkarstwa.

Pan Gienek takie kosze wyplata lewą ręką i z zamkniętymi oczami. Człowiek legenda

Wiklinowe skarby i różności czają się w długiej i wysokiej olenderskiej stodole. Parter to raczej klasyka gatunku, czyli przede wszystkim wiklinowe kosze. Ale na poddaszu, czyli tremplu, tu już świątynia wikliniarskiego dizajnu. Sofy z wikliny, fotele z wikliny, wiklinowe lampiony, ozdoby, nawet stół. Wiele z tych przedmiotów to efekt plecionkarskich plenerów, które od lat odbywają się przy muzeum.

Wiklinowy dizajn

Na konkursy i plecionkarskie mistrzostwa do Nowego Tomyśla przyjeżdżają mocni zawodnicy z całego świata. Zresztą dowody ich kunsztu i umiejętności zobaczycie jeszcze zanim wejdziecie do muzeum.

Ozdobne kosze nie tylko z wikliny

Tradycję uprawy wikliny i plecionkarstwa zakrzewili w okolicach Nowego Tomyśla Olendrzy. Dokładnie ci, których zagrodę polecałem do zobaczenia w Wielkopolskim Parku Etnograficznym. W sprawach chmielowych również maczali palce. Tutaj na spółkę z Czechami.

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Kościół w Domachowie

Z reguły czas renowacji nie jest najlepszym momentem na odwiedzanie zabytków, ale jeśli ma się okazję zobaczyć w towarzystwie konserwatora gotyckie polichromie z najbliższej odległości, to jest zupełnie inaczej.

Kościół w Domachowie to jest historia nieprawdopodobna. Dwa lata temu obchodzono 450-lecie istnienia tego niezwykłego zabytku. A już rok później 650-lecie. Jak to możliwe, że w ciągu roku kościół postarzał się o 200 lat? Dokonano nowych odkryć, które pomogły ustalić jego prawdziwy wiek. Okazało się, że kościół w Domachowie powstał w 1369 roku. Czyni go to najstarszym drewnianym kościołem w Polsce. Przy okazji być może najstarszym drewnianym kościołem o konstrukcji zrębowej na świecie!

Wszystko dzięki odkryciu polichromii w prezbiterium, czyli malowideł na ścianie kościoła. Malowidła przedstawiają sceny biblijne i sekwencje tych scen w kościele w Domachowie nazwano „Biblia Pauperum Domachovensis”. Biblia pauperum, czyli biblia dla niepiśmiennych. Kto nie umiał czytać, patrzył na obrazki i w ten sposób odczytywał sens opowieści.

W tajemnicy powiem, że polichromie to mój ulubiony element drewnianych kościołów

Dla mnie możliwość wejścia na rusztowanie pod sam sufit i obejrzenie takich polichromii było wspaniałym przeżyciem. To niesamowite spojrzeć na prace liczące kilkuset lat z tak bliskiej odległości!

Kościół w Domachowie jest też niezwykły ze względu na budulec. Został wzniesiony z drewna dębowego. Najgrubsze belki leżące u jego podstawy mają do 56 cm szerokości. Jest to rzecz absolutnie niezwykła. Choć pewnie zrobi wrażenie tylko na wtajemniczonych w temat drewnianej architektury.

Domachów trzeba zobaczyć. Prace konserwatorskie mają potrwać do września 2020 r. Po tym terminie powinniście móc zobaczyć kościół i jego malowidła nie zasłonięte rusztowaniami. Stropy natomiast już są odnowione!

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach i podcieniowe domy

Wizyta w Rakoniewicach to okazja do obejrzenia jeszcze innej odsłony drewnianej architektury Wielkopolski. Z dwóch powodów.

Powód pierwszy to ponad 250-letni były zbór ewangelicki. Piękna, sporych rozmiarów budowla stoi na rogu rakoniewickiego rynku i mieści dziś Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa.

Zbór ewangelicki z zewnątrz

I zbór ewangelicki wewnątrz

Drugi powód to domy podcieniowe stojące przy rynku. Kiedyś cały rynek był otoczony charakterystycznymi podcieniowymi domami. Wyglądało to obłędnie. Możecie zobaczyć ten widok przesuwając suwaczek na jednym ze zdjęć powyżej w prawo. Do naszych czasów przetrwały cztery domy podcieniowe. Po przesunięciu suwaczka w lewo zobaczycie dwa z nich. Dawną kuźnie oraz piekarnię.

A to były dom bednarza. Rynek, nr 5

Większość domów spłonęła w pożarze Rakoniewic w 1927 r. Muzeum Pożarnictwa ma więc dla miasta specjalne znaczenie.

A skąd właściwie domy podcieniowe w Rakoniewicach? Był to pomysł dziedzica miasta, Macieja Radomickiego.

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Ośrodek wypoczynkowy Olandia

Wkraczamy do Krainy 100 Jezior. Pomiędzy jeziorem Młyńskim a jeziorem Kuchennym możecie zanurzyć się w oryginalnym klimacie zrewitalizowanego XVIII-wiecznego olenderskiego folwarku.

Olenderski folwark w Prusimiu należał na przestrzeni dziejów do Polaków, Niemców, Szkotów, później popadł w ruinę. 10 lat temu otworzono w nim dopięty na ostatni guzik hotel nad jeziorem, opierający się o kulturę i architekturę olenderską.

Miejsce zdecydowanie wykracza poza temat architektury drewnianej, ale pomyślałem, że dobrze będzie Wam Olandię pokazać i tak. Jako przykład świetnego miejsca wypoczynkowego w Wielkopolsce, które nawiązuje do grupy etnicznej związanej z regionem. Drewnianych akcentów tak czy siak nie brakuje. Czy to w postaci „holendra”, który stoi w centralnej części Olandii, towarzyszącego mu wiatraka-paltraka, czy szachulcowych elementów budynków terenu ośrodka.

Jest też drugi wiatrak, który mija się z skręcając w piękną aleję prowadzącą do Olandii.

Znakomite miejsce dla osób, które chcą wypocząć w miejscu z wyraźnym motywem przewodnim. Olandii na pierwszy rzut oka nie brakuje niczego.

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Ratusz w Sulmierzycach

Mieliśmy kościoły, kalwiński zbór, drewnianą architekturę mieszkalną, skansen, wiatraki, ośrodek wypoczynkowy, muzea a to jeszcze nie wszystko!

W wielkopolskich Sulmierzycach znajduje się jedyny w Polsce, w całości zachowany drewniany ratusz. Nie dajcie się zwieść białemu tynkowi. Cała konstrukcja to drewno!

Na parterze ratusza można zwiedzić Muzeum Regionalne im. Sebastiana Klonowica. Poety i kompozytora, który urodził się w Sulmierzycach. Jestem bardzo za takim upamiętnianiem lokalnych bohaterów, postaci, które wybiły się w świecie. Za jakiś czas sprawdźcie mnie czy pamiętam kto to był Sebastian Klonowic.

Ratusz w Sulmierzycach liczy sobie trochę ponad 250 lat. Moim zdaniem bardzo proporcjonalny, kształtny. Świetną robotę robią wsporniki. Tak cienkich i wysokich drewnianych kolumienek chyba jeszcze nie wiedziałem. Wiem, okropne wchodzenie w szczegóły, ale to mi sprawia frajdę przy oglądaniu drewnianych zabytków.

Ciekawe miejsca w Wielkopolsce. Muzeum Młynarstwa i Rolnictwa w Osiecznej

I na koniec dosolę Wam jeszcze wiatrakami.

Bo jak drewniana Wielkopolska to wiatraki muszą być koniecznie!

W okolicach Leszna poprowadzono Wielkopolski Szlak Wiatraczny. W zeszłym roku przejechałem część szlaku rowerem i odwiedziłem kilkanaście wiatraków. Świetny pomysł na rowerową albo samochodową wycieczkę, która na pewno nie raz Was zaskoczy.

Ukoronowaniem atrakcji Wielkopolskiego Szlaku Wiatracznego jest Muzeum Młynarstwa i Rolnictwa w Osiecznej. Szerzej na temat Osiecznej pisałem w powyższym tekście, więc nie będę się specjalnie rozpisywał raz jeszcze. Dodam tylko, że dziarscy gospodarze skończyli już budowę małego wiatraka, który można samodzielnie obrócić.

Nowe dzieło w Osiecznej!

Jeśli zamierzacie zahaczyć o temat wielkopolskich wiatraków koniecznie wybierzcie się do Osiecznej.

Mapa wielkopolskich drewnianych skarbów. Ciekawe miejsca w Wielkopolsce i atrakcje niedaleko Poznania

Na koniec mapka. By planowało i podróżowało się lepiej.

Cieszę się, jeśli dzięki przewodnikowi odwiedzicie ciekawe miejsca w Wielkopolsce i poznacie okolice Poznania przez pryzmat drewnianej architektury. Jeśli mogę jeszcze jakoś pomóc w zaplanowaniu wyjazdu – zapraszam do rozmowy w komentarzach.

Udanej wycieczki po mniej znanych miejscach w Wielkopolsce!